Η μετανάστευση των πουλιών και τα ….μυστικά της!!!
Απαντώντας στις πιο συχνές απορίες…
Τα μεταναστευτικά πτηνά χρησιμοποιούν δεξιότητες πέρα από κάθε ανθρώπινη ικανότητα. Αναχωρούν για τα ταξίδια τους στην ώρα τους χωρίς τη χρήση ημερολογίου και ρολογιών και κάνουν πτήσεις τεραστίων αποστάσεων χωρίς smartphone και gps. Πετάνε για μέρες με ελάχιστες, έως καθόλου, ενδιάμεσες στάσεις (αναλόγως το είδος και τις συνθήκες). Οι επιστήμονες είναι σε θέση να εξηγήσουν πολλά για αυτά τα κατορθώματα τους, αλλά η αναζήτηση για την πλήρη κατανόηση τους συνεχίζεται. Η έρευνα της μετανάστευσης είναι ένα δύσκολο κομμάτι γεμάτο μυστήριο…
Οι απορίες που δημιουργούνται είναι πολλές στην προσπάθεια μας να κατανοήσουμε πως αυτοί οι μικροί ταξιδιώτες έχουν τις γνώσεις αλλά και την αντοχή. Ας δούμε μαζί μερικά από αυτά τα ερωτήματα:
Πώς προετοιμάζουν τα πουλιά το σώμα τους για τα μεταναστευτικά τους ταξίδια;
Η μετανάστευση είναι μια σημαντική φυσική πρόκληση. Για να ετοιμαστούν για το ταξίδι, τα πουλιά μπορούν να κάνουν τεράστιες αλλαγές στο σώμα τους μέσα σε λίγες μέρες. Τα πουλιά βασίζονται στο λίπος του σώματος τους για την πτήση σαν το καύσιμο που χρειάζονται (την ενέργεια), σε αντίθεση με τον άνθρωπο που δεν το θέλει και τόσο στο σώμα του…. Τα είδη θα αυξήσουν το σωματικό τους βάρος πριν την μετανάστευση, με άφθονα φρούτα, καρπούς, έντομα ή μαλάκια (ανάλογα τις διατροφικές τους συνήθειες). Άλλα πάλι αυξάνουν το μέγεθος των μυών τους, αυξάνουν το μεταβολισμό τους και ακόμη μεγαλώνουν ή συρρικνώνουν τα πεπτικά τους όργανα για να συσσωρεύσουν ή να χάσουν βάρος.
Σε μια μελέτη για τα Dumetella carolinensis, για παράδειγμα, η φυσιολόγος και οικολόγος Kristen DeMoranville του Πανεπιστημίου του Rhode Island διαπίστωσε ότι οι μύες πτήσης των πουλιών ήταν μεγαλύτεροι κατά τη μετανάστευση του φθινοπώρου από ό,τι το καλοκαίρι. Και ενώ τα πουλιά ξεχειμώνιαζαν και ξεκουράζονταν στις τροπικές περιοχές, οι καρδιές τους συρρικνώθηκαν σε μέγεθος και πήραν λίπος.
Επιστήμονες όπως ο DeMoranville εργάζονται για να κατανοήσουν ποια γονίδια και πρωτεΐνες είναι υπεύθυνα για αυτές τις ικανότητες μεταμόρφωσης του σώματος, χρησιμοποιώντας ως σημείο εκκίνησης τα ευρήματα από την ανθρώπινη ιατρική έρευνα. Τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να εντοπίσουν ποιες τροφές είναι ζωτικής σημασίας για τα ταξίδια των πτηνών, κάτι που με τη σειρά του θα μπορούσε να βοηθήσει τους οικολόγους να ερευνήσουν και να προστατεύσουν τις πιο σημαντικές πηγές διατροφής στους οικοτόπους.
Πώς ξέρουν τα πουλιά πότε φτάνει η ώρα να μεταναστεύσουν;
Ακόμη και τα αποδημητικά πτηνά που βρίσκονται σε αιχμαλωσία είναι ανήσυχα το φθινόπωρο και την άνοιξη όταν φτάνει η ώρα του ταξιδιού. Τα ποικίλα στοιχεία βοηθούν τα πουλιά να αποφασίσουν πότε θα ξεκινήσουν τα ταξίδια τους, λέει ο ορνιθολόγος του Πανεπιστημίου της Νότιας Καρολίνας Nathan Senner, συμπεριλαμβανομένης της διάρκειας της ημέρας, της θερμοκρασίας, των βροχοπτώσεων, της διαθεσιμότητας τροφής και της κατάστασης του σώματος. Τα πουλιά μπορεί επίσης να δίνουν προσοχή στα άλλα άτομα του είδους, χρησιμοποιώντας κοινωνικές ενδείξεις για να αποφασίσουν πότε είναι ώρα να φύγουν.
Το πώς τα πουλιά χρησιμοποιούν αυτές τις πληροφορίες – και πόσο μπορούν να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους με βάση αυτό που αισθάνονται – είναι λιγότερο σαφές, λέει ο Senner. Ένα από τα δεδομένα που δημιουργεί τις μεγαλύτερες απορίες στους ερευνητές είναι το πώς τα νεαρά πουλιά εκτελούν το μεταναστευτικό τους ταξίδι όταν δεν το έχουν κάνει ποτέ στο παρελθόν.
Μελέτες στο γιδοβύζι (C. Europaeus) δείχνουν πώς ο χρόνος μετανάστευσης ενός πουλιού μπορεί να προσαρμοστεί με ακρίβεια στις ανάγκες τροφοδοσίας του. Η Susanne Åkesson, μια εξελικτική οικολόγος στο Πανεπιστήμιο Lund στη Σουηδία, και οι συνάδελφοί της διαπίστωσαν ότι τα Γιδοβύζια κυνηγούν πιο ενεργά τις φωτεινές νύχτες με φεγγάρι και είναι επίσης πιο πιθανό να αρχίσουν να μεταναστεύουν μετά από μια πανσέληνο παρά μια νέα σελήνη. Αφού περνούν μέρες κυνηγώντας και τρώγοντας, έχουν τροφοδοτηθεί με καύσιμο και είναι έτοιμα να απογειωθούν.
Πώς βρίσκουν το δρόμο τους τα αποδημητικά πουλιά;
Οποιοδήποτε ζώο, είτε είναι πουλί, καρχαρίας ή άνθρωπος, χρειάζεται και «πυξίδα» και «χάρτη» για να γνωρίζει πού βρίσκεται και πού πηγαίνει. Τα πουλιά μπορούν να αντιληφθούν σε ποια κατεύθυνση πετούν με βάση τη θέση του ήλιου, των αστεριών και του μαγνητικού πεδίου της Γης. Η τεχνητή αλλαγή του μαγνητικού πεδίου γύρω από ένα αιχμαλωτισμένο μεταναστευτικό πουλί, για παράδειγμα, μπορεί να το κάνει να πετάξει προς τη λάθος κατεύθυνση, λέει ο Nikita Chernetsov, ορνιθολόγος στο Ζωολογικό Ινστιτούτο Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας.
«Ο χάρτης ήταν πολύ πιο αμφιλεγόμενος», λέει ο Richard Holland, βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Bangor. Εδώ τα μαγνητικά πεδία πιθανότατα παίζουν επίσης ρόλο. Κάθε σημείο στην επιφάνεια της Γης έχει μια μοναδική μαγνητική υπογραφή που βασίζεται στη θέση του σε σχέση με τον Βόρειο και τον Νότιο Πόλο, την οποία τα πουλιά φαίνεται να μπορούν να αντιληφθούν. Η έρευνα δείχνει ότι η όσφρηση μπορεί επίσης να είναι σημαντική, λέει ο Holland: Όταν οι επιστήμονες έχουν καταστείλει αυτήν την αίσθηση σε ορισμένα είδη, τα πειράματα δείχνουν ότι τα πουλιά δεν μπορούν να βρουν το δρόμο τους με την ίδια ακρίβεια. Αλλά οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακριβώς σε ποιες μυρωδιές, είτε από την βλάστηση είτε από την θάλασσα ή ακόμα και την ατμοσφαιρική ρύπανση, βασίζονται αυτά τα πουλιά για να τα οδηγήσει. Ο εντοπισμός της βιολογίας που κρύβεται πίσω από αυτές τις ικανότητες πλοήγησης -όπως το πού βρίσκονται οι μαγνητικοί αισθητήρες στο σώμα ενός πουλιού και ποια γονίδια κωδικοποιούν για τη μεταναστευτική κατεύθυνση-είναι στο επίκεντρο της συνεχιζόμενης έρευνας.
Εκτός από αυτές τις εγγενείς ικανότητες, μερικές δεξιότητες πλοήγησης μαθαίνονται εν μέρει. Τα ενήλικα Zonotrichia leucophrys (είδος σπουργιτιού) που αιχμαλωτίστηκαν στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες και απελευθερώθηκαν στο ανατολικό τμήμα της χώρας έβρισκαν το δρόμο τους πίσω στη συνήθη μεταναστευτική τους διαδρομή, λέει ο Holland, ο οποίος έχει παρακολουθήσει τα πουλιά. Τα νεαρά σπουργίτια, ωστόσο, θα αρχίσουν να μεταναστεύουν νότια, αλλά δεν ξέρουν να κάνουν πίσω δυτικά, οπότε καταλήγουν σε λάθος μέρος. Ουσιαστικά, αν και η εσωτερική τους πυξίδα μετανάστευσης είναι κληρονομική, το πως θα φτάσουν στα σημεία που θα ξεχειμωνιάσουν θα το μάθουν και καθώς το κάνουν.
Πώς κοιμούνται τα πουλιά σε μεγάλες μεταναστευτικές πτήσεις;
Μερικά πουλιά κάνουν διαλείμματα κατά τη διάρκεια των ταξιδιών (ενδιάμεσες στάσεις) για να ξεκουραστούν και να ανεφοδιαστούν με καύσιμα (τροφή). Άλλα πετούν για μέρες, διασχίζοντας λίμνες, ωκεανούς, βουνά, χώρες και ηπείρους χωρίς να σταματήσουν. Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι είναι δυνατό για τα πουλιά να κοιμούνται ενώ πετούν, αλλά δεν γνωρίζουν πόσο διαρκεί αυτό στην πραγματικότητα κατά την διάρκεια της πτήσης. Η απόδειξη ότι τα πουλιά μπορούν να κοιμηθούν ενώ πετούν προέρχεται από την παρακολούθηση του είδους Fregata minor, τα θαλασσοπούλια που μπορούν να αναζητήσουν τροφή πάνω από τον ανοιχτό ωκεανό για εβδομάδες χωρίς να προσγειωθούν. Οι πουλιά αυτά συνήθως ξεκουράζουν τον μισό εγκέφαλό τους κάθε φορά, με το ένα μάτι κλειστό, ενώ γλιστρούν προς τα πάνω σε σπειροειδή ρεύματα αέρα.
Για άλλο ένα είδος που γνωρίζουμε ότι μπορεί να κοιμάται στον αέρα (!) είναι η σταχτάρα (Apus apus) την οποία συναντάμε και στη χώρα μας κατά την μετανάστευση της.
Ακριβώς επειδή τα πουλιά μπορούν να κοιμηθούν ενώ πετούν δεν σημαίνει ότι το κάνουν κιόλας. «Έχουμε καλό λόγο να πιστεύουμε ότι ορισμένα πουλιά μπορεί απλώς να μην κοιμούνται καθόλου κατά τη διάρκεια της πτήσης», λέει ο Niels Rattenborg, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ορνιθολογίας Max Planck. Πρώτον, δεν υπάρχει απόδειξη ότι τα πουλιά μπορούν να κοιμηθούν ενώ χτυπούν ενεργά τα φτερά τους. Τα θαλασσοπούλια (Fregata minor) που πετούν στον ωκεανό κοιμόντουσαν μόνο περίπου 45 λεπτά τη νύχτα σε σύγκριση με περισσότερες από συνολικά 12 ώρες την ημέρα πίσω στη στεριά – και καμία από αυτές ενώ πετούσαν. Επιπλέον, η ακραία στέρηση ύπνου δεν φαίνεται να επηρεάζει τα πουλιά τόσο δραστικά όσο τους ανθρώπους. Το πόσο χρόνο χρειάζονται αυτά τα ζώα για να κοιμηθούν είναι σχετικά ευέλικτο. Στην πραγματικότητα, σχετική έρευνα σε σκαλίδρες (μεταναστευτικά, παρυδάτια) διαπίστωσε ότι τα αρσενικά που κοιμόντουσαν λιγότερο κατά την περίοδο αναπαραγωγής είχαν τις καλύτερες επιδόσεις: Έκαναν περισσότερους απογόνους.
Προς το παρόν, οι πομποί και τα όργανα που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες για να παρακολουθούν τις κινήσεις των πτηνών και τη δραστηριότητα του εγκεφάλου κατά την πτήση είναι πολύ μεγάλα για τα περισσότερα είδη, κι έτσι ενδεχομένως δεν μπορούμε να συλλέξουμε τα απαραίτητα στοιχεία . Οι οριστικές απαντήσεις σχετικά με τον μεταναστευτικό ύπνο θα απαιτούσαν μια πιο προηγμένη τεχνολογία από αυτή που έχουμε αυτή τη στιγμή.
Πληροφορίες -Πηγές:
[16/11/2022] https://www.audubon.org/magazine/spring-2022/how-birds-perform-amazing-migratory-feats-and
Επιμέλεια κειμένου και φωτογραφίες: Φώτω Κόνσολα, (M.Sc. Περιβάλλοντος, Δασοπόνος)
