ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: Παρατήρηση πουλιών (Bird-watching), το παράδειγμα της Λέσβου

Ελένη Γαληνού

Περιβαλλοντολόγος (PhD)

Περίληψη

Η παρατήρηση πουλιών είναι μια ενασχόληση με εκατομμύρια φανατικών οπαδών ανά τον κόσμο. Τα πουλιά είναι ημερόβια ζώα, με πολλά διαφορετικά είδη, εντυπωσιακά χρώματα και μορφές, εύκολα εντοπίσιμα και παρατηρήσιμα. Η Λέσβος από τα τέλη της δεκαετίας του 90′ άρχισε να γίνεται δημοφιλής προορισμός για παρατηρητές πουλιών από την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη με κύριες χώρες προέλευσης την Αγγλία και Ολλανδία.

Ο ορνιθολογικός πλούτος των νησιών του ΒΑ Αιγαίου είναι ιδιαίτερα μεγάλος (Handrinos and Akriotis, 1997, Sterry, 2004). Τα νησιά της Λήμνου, Λέσβου, Χίου και Σάμου είναι σχετικά μεγάλα σε έκταση και πολύ κοντά στα παράλια της Μικράς Ασίας, στην ευρύτερη περιοχή που συναντώνται οι ήπειροι Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής.

Συγκεκριμένα, η Λέσβος, είναι το τρίτο σε έκταση νησί της Ελλάδας, και εκεί εμφανίζεται μια μεγάλη ποικιλία εκτεταμένων ενδιαιτημάτων (πευκοδάση, ελαιώνες, φρύγανα, υγρότοποι, κ.α.). Έχει μάλιστα ένα ιδιαίτερα μεγάλο πλήθος υγρότοπων (Κατσαδωράκης & Παραγκαμιάν, 2007), στην πρώτη θέση ανάμεσα στα νησιά του Αιγαίου (πλην της Κρήτης). Αυτό δεν είναι αποκλειστικά συνάρτηση του μεγέθους της καθώς έχουν καταγραφεί εκεί 55 φυσικοί υγρότοποι ενώ στη μεγαλύτερη σε έκταση Εύβοια (που βρίσκεται στην δεύτερη θέση σε πλήθος υγροτόπων) μόνο 19. Ενδεικτικό της σημασίας που έχουν οι υγρότοποι για τη διαμόρφωση του φυσικού πλούτου της Λέσβου είναι πως πρόκειται για το μοναδικό νησί της Μεσογείου όπου φωλιάζει Λευκοπελαργός και επίσης Μαυροπελαργός.

Η σημασία των Μεσογειακών υγροτόπων είναι εξαιρετικά μεγάλη και κατά τις περιόδους μετανάστευσης των πουλιών. Περισσότερο δε την Άνοιξη, οπότε τα μεταναστευτικά πουλιά αυτά τους προσεγγίζουν έχοντας διασχίσει πρώτα την έρημο Σαχάρα και μετά το Λιβυκό Πέλαγος. Λειτουργούν ως κρίσιμοι χώροι αναζήτησης τροφής, καταφυγίου και ξεκούρασης.

Επίσης, κατά τις μεταναστευτικές περιόδους, ο χώρος του ΒΑ Αιγαίου, και όλων των περιοχών κοντά στα παράλια της Μικράς Ασίας λειτουργεί ως “διάδρομος” για τα πιο μεγαλόσωμα πουλιά που προσπαθούν να διασχίσουν την περιοχή της Μεσογείου αποφεύγοντας την πτήση πάνω από την θάλασσα. Τα πουλιά αυτά (Πελαργόμορφα, αρπακτικά, κ.α.) μεταναστεύουν κατά την διάρκεια της ημέρας και πάνω από την ξηρά όπου και εκμεταλλεύονται τα ανοδικά θερμικά ρεύματα και ο κύριος όγκος τους  από την ανατολική μεσογειακή περιοχή διέρχεται του Βοσπόρου και των παραλιών της Τουρκίας.

Πέραν της μετανάστευσης, οπότε και καταγράφονται να περνούν από την περιοχή του Αιγαίου πολλά είδη πουλιών ταξιδεύοντας κυρίως μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής, η περιοχή αποτελεί το χώρο εμφάνισης πολλών ειδών με μεσογειακή, ανατολικο -μεσογειακή ή ασιατική εξάπλωση που σταματά στην Μικρά Ασία (μόνιμη ή μόνο για την αναπαραγωγή τους την Άνοιξη και Καλοκαίρι). Τα είδη αυτά ακριβώς που αναζητούν οι παρατηρητές από την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Η Λέσβος είναι το μοναδικό μέρος στην Ευρώπη όπου παρατηρείται ο Πεύκοτσοπανάκος (Τουρκοτσοπανάκος), και μαζί με τη Χίο τα μέρη όπου το Σμυρνοτσίχλονο εμφανίζει σχετικά μεγάλους αναπαραγωγικούς πληθυσμούς. Και τα δυο είναι είδη με εξαιρετικά περιορισμένη παγκόσμια κατανομή και μικρό συνολικό πλήθος ζευγαριών.

Στη Λέσβο, από τα μέσα της δεκαετίας του 90′ άρχισε να φτάνει ένα αναπάντεχο ρεύμα τουριστών με κυρίαρχο σκοπό επίσκεψης την παρατήρηση πουλιών. Στην εξέλιξη αυτή συντέλεσε και η έκδοση δυο βιβλίων με προτεινόμενες περιοχές παρατήρησης και λίστες με τα υφιστάμενα πουλιά (1995 και 1998) και μικρότερων εκδόσεων έκτοτε υποστηριζόμενων από συγκεκριμένους ξενοδόχους που επίσης, και ατομικά, προέβαλαν το νησί σε σχετικές εκθέσεις του εξωτερικού.

Πλέον, σήμερα, το νησί δέχεται ένα σημαντικό ποσοστό τουριστών κάθε Άνοιξη και σε μικρότερη έκταση το Φθινόπωρο (4.000 -6.000 ετησίως). Η τουριστική περίοδος επεκτείνεται στους μήνες Απρίλιο, Μάιο και Σεπτέμβριο (ενδεδειγμένους για την παρατήρηση της αναπαραγωγής και μετανάστευσης των πουλιών) και περιλαμβάνει για τον καθένα από αυτούς διαμονή 1-3 εβδομάδες με ενοικίαση αυτοκινήτου προκειμένου να μετακινούνται σε όλο το νησί. Ταυτόχρονα πολλοί άλλοι επιλέγουν το νησί ως καλοκαιρινό προορισμό διακοπών λόγω της φήμης του για τα πουλιά. Την ίδια χρονική επέκταση παρουσίασαν οι πτήσεις τσάρτερ από Ευρώπη και μάλιστα καταλαμβάνονται αποκλειστικά από παρατηρητές φύσης την Άνοιξη. Το νησί με τα χρόνια έγινε δημοφιλής προορισμός  για την παρατήρηση μορφών ζωής όπως Ορχιδέες, Οδοντόγνοθα (λιβελλούλες), Ερπετά κ.α.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 και μετά έγιναν και έργα υποδομής για την διευκόλυνση των παρατηρητών πουλιών αρχικά, και, αργότερα γενικότερα των παρατηρητών φύσης. Τα έργα αυτά πραγματοποιήθηκαν από ευρωπαϊκά χρηματοδοτούμενα προγράμματα κυρίως από τους Δήμους αλλά και την Περιφέρεια. Τότε έγινε η κατασκευή του πρώτου ξύλινου παρατηρητηρίου  στην Αλυκή Καλλονής (έκτοτε έχουν κατασκευαστεί συνολικά 4 και ακόμη 2 θέσεις ξεκούρασης -θέασης) και μια σειρά από ενημερωτικές πινακίδες σε διάφορες θέσεις γύρο από τον Κόλπο Καλλονής, όπου εντοπίζονται οι περισσότεροι υγρότοποι. Επίσης οικοδομήθηκε και εξοπλίστηκε το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης Καλλονής και χαράχθηκε και σημάνθηκε ένα πολύ εκτεταμένο δίκτυο από περιπατητικές διαδρομές με βασική πληροφόρηση για τα φυσικά στοιχεία που παρατηρούνται κατά μήκος τους. Φέτος επίσης προστέθηκε μια σειρά πινακίδων σχετικών με το Γεωπάρκο Λέσβου (αναγνωρισμένου από την Unesco) σε θέσεις γεωλογικού ενδιαφέροντος σε ολόκληρο το νησί, από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου.

Βιβλιογραφία

Κατσαδωράκης, Γ., Παραγκομιάν, Κ. (2007). Απογραφή των υγροτόπων των νησιών του Αιγαίου: ταυτότητα, οικολογική κατάσταση και απειλές. Αθήνα, Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φϋση -WWF Ελλάς.

Brooks, R. 1995. Birding in Lesvos. Norfolk, UK: Brookside Publishing.

Brooks, R. 1998. Birding on the Greek Island of Lesvos. Brookside Publishing, p. 248

Dudley, S. 2009. Birdwatching guide to Lesvos. Arlequin Press. Shrewsbury, UK, p.272

Handrinos, G., Akriotis, T. (1997). The birds o Greece. London, UK, A7C Black.

Sterry, P. (2004). Birds of the Medeterranean -A photographic guide. London: Christopher Helm Editions

To άρθρο αποτελεί απόσπασμα παρουσίασης και ανήκει στην Ελένη Γαληνού -Περιβαλλοντολόγο, PhD

Παρουσιάστηκε στην Επιστημονική Διημερίδα “Το Φυσικό Περιβάλλον της Σάμου”, Σάμος 22-23 Απριλίου 2016.

Φωτογραφίες: Φώτω Κόνσολα