Μαντώδη (Mantodea) ή Μάντισσες
Είναι μία τάξη εντόμων που αποτελείται από περίπου 2.200 είδη τα οποία χωρίζονται σε 9 οικογένειες.Ονομάστηκαν έτσι το 1838 από τον εντομολόγο Χέρμαν Μπούρμαϊστερ, λόγω της στάσης των μπροστινών ποδιών, τα οποία υψώνονται σαν σε προσευχή. Στη Ευρώπη αναφέρονται 35 είδη, στην Ελλάδα 8.
Το χρώμα ποικίλλει από σταχτί μέχρι πράσινο ή καφέ και κατά κανόνα συμπίπτει με το χρώμα του περιβάλλοντος. Τα είδη τα οποία παραμονεύουν τη λεία τους σε άνθη, μπορεί να έχουν αρκετά ζωηρά χρώματα. Μερικά είδη μπορούν να αλλάζουν το χρώμα τους σε διάσταση μερικών ημερών. Στα μικρά είδη τα ενήλικα φτάνουν μόνο ένα χιλιοστόμετρο, τα μεγαλύτερα είδη αποκτούν μήκος μέχρι 17 χιλιοστόμετρων. Κατά κανόνα τα θηλυκά είναι πιο μεγάλα από τα αρσενικά. Το σώμα είναι μακρόστενο.
Το τριγωνικό κεφάλι κινείται εύκολα γύρο τον άξονα του μέχρι 180°. Τα στοματικά μόρια μασητικού τύπου δείχνουν προς τα κάτω. Οι σύνθετοι οφθαλμοί είναι πολύ καλά αναπτυγμένες. Η θέση τους στις πάνω άκρες του κεφαλιού εξασφαλίζει σχεδόν απεριόριστη ορατότητα . Η μεγάλη απόσταση μεταξύ των οφθαλμών επιτρέπει μια καλή μέτρηση της απόστασης στο θύμα. Αυξάνεται και βελτιώνεται σε κάθε έκδυση. Παραπέρα από τους σύνθετους οφθαλμούς συναντούμε τρία οφθαλμίδια. Στο κεφάλι εκφύονται δυο μακριές νηματοειδείς κεραίες, οι οποίες αποτελούνται από πολλά άρθρα .
Ο θώρακας είναι επιμήκης. Οι ταρσοί των ποδιών είναι πενταμερείς. Το μπροστινό ζεύγος ποδιών είναι ειδικευμένο για ξαφνική εκσφενδόνιση μπρος τα μπροστά. Είναι εφοδιασμένα με σειρές από αγκάθια για να μπορούν να αρπάξουν τα θηράματα του. Μετά οι μπροστινές κνήμες διπλώνονται προς τα πίσω στον μηρό και τα δύο περισφίγγουν το κορμί της λείας. Με τα υπόλοιπα τέσσερα μακρά πόδια σκαρφαλώνουν στα φυτά. Οι μπροστινές πτέρυγες είναι δερματοειδείς (ψευδέλυτρα). Οι οπίσθιες πτέρυγες είναι μεμβρανώδεις και στη βάση παρουσιάζουν σαφή επέκταση προς τα πίσω. Η νεύρωση των πτερύγων είναι πρωτόγονη με επανειλημμένως κλαδωτές φλέβες επί μήκος και αρκετές εγκάρσιες φλέβες. Μερικά είδη είναι βραχύπτερα ή άπτερα, πολλές φορές μόνο στα αρσενικά οι πτέρυγες είναι πλήρως αναπτυγμένες.
Η κοιλία αποτελείται από δέκα ουρομερή και καταλήγει σε ένα ζεύγος κερκιδίων (ή κέρκων, cerci). Οι κέρκοι είναι αρκετά κοντοί αλλά πολυμελείς (διακρίνεται καλά στην μεγέθυνση της εικόνας του ταξινομοπλαισίου). Ο ωοθέτης είναι ατροφικός. Τα αρσενικά γεννητικά όργανα είναι πολύπλοκα. Η μορφή των εξωτερικών γεννητικών οργάνων επιτρέπει σφιχτή ένωση κατά το ζευγάρωμα.
Στην Ελλάδα συναντούμε τα ακόλουθα είδη:
- Empusa fasciata
- Ameles decolor (πιθανόν)
- Ameles heldreichi
- Ameles spalanzania
- Geomantis larvoides
- Iris oratoria
- Mantis religiosa
- Rivetina balcanica
- Sphodromantis viridis
Τα άτομα των μαντωδών ζουν μόνιμα, μερικά είδη εκδηλώνουν επικράτειες. Με το χρωματισμό, τη μορφή του σώματος και την κινήσεις που μοιάσουν με την κίνηση των φύλλων στον άνεμο, τα καλά μεταμφιεσμένα έντομα αυτά συγχέονται με το περιβάλλον και δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά από τους θηρευτές τους και από τη λεία τους. Πολλά είδη μπορούν να προσαρμόζουν το χρώμα τους ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται.
Μερικά είδη προκαλούν ήχους για να αποθαρρύνουν πιθανούς θηρευτές. Άλλα είδη φοβίζουν θηρευτές με το ξαφνικό άνοιγμα των πτερύγων με εκπληκτικά χρώματα. Μερικά είδη απλά παίρνουν απειλητική στάση ή παριστάνουν νεκρά έντομα. Βέβαια πάντοτε προσπαθούν να φεύγουν τρέχοντας ή πετώντας σε περίπτωση ανάγκης.
Το γεγονός, πως παρατηρούνται θηλυκά, τα οποία αποκεφαλίζουν και καταβροχθίσουν τα αρσενικά κατά το ζευγάρωμα, είναι μάλλον εξαίρεση στο φυσικό περιβάλλον. Σωστά είναι, πως στην περίπτωση κανιβαλισμού το ζευγάρωμα δεν διακόπτεται. Επίσης κανιβαλισμό παρατηρείται σε πολλά είδη ανεξάρτητα από την αναπαραγωγική συμπεριφορά.
Τα Θηλυκά εκκρίνουν φερομόνες για την έλξη αρσενικών. Πειράματα στα είδη Stagmomantis limbata και Tenodera aridifolia sinensis αποδείχνουν, πως ο συνδυασμός οσφρητικών και οπτικών ερεθισμάτων προκαλεί τα καλύτερα αποτελέσματα στην έλξη των αρσενικών. Επίσης, οι φερομόνες καλά θρεμμένων θηλυκών αποδείχτηκαν πιο αποτελεσματικές παρά τις φερομόνες ασθενών θηλυκών. Στο είδος Ameles decolor κατά την προσέγγιση του αρσενικού παρατηρούνται τέσσερα στάδια με διάφορα τυπικά κινήσεις των ποδιών και της κοιλιάς, προφανώς για να ειρηνεύουν τα θηλυκά.
Μετά τα αρσενικά καβαλικεύουν τα θηλυκά και μεταδίδουν το σπερματοφόρος δια τα εξωτερικά γεννητικά όργανα σε μια σακούλα (λατινικά: bursa copulatrix) κοντά στο στόμα των εσωτερικών γεννητικών όργανον του θηλυκού. Κατά τις επόμενες εβδομάδες ανάλογα με το είδος αποθέτονται 10 – 200 γονιμοποιημένα αυγά σε μια γλοιώδη ουσία σε κατάλληλο υπόστρωμα. Η ουσία αυτή μετά στεγνώνει. Η μεταμόρφωση στο ενήλικο είναι ατελής. Οι νύμφες υφίστανται πολλές εκδύσεις. Στα ευρωπαϊκά είδη το βιολογικό κύκλο διαρκεί ένα χρόνο, στα τροπικά κλίματα μπορούν να συμβούν περισσότερες γενιές συγχρόνως.
Πληροφορίες: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CE%BD%CF%84%CF%8E%CE%B4%CE%B7
Φωτογραφία: Ιωάννης Γκαλιούρης
