Solanum tuberosum: Η πατάτα και η ιστορία της
Η πατάτα ξεκίνησε το ταξίδι της από τις οροσειρές των Άνδεων όπου και φύονταν ως ενδημικό φυτό. Οι Αζτέκοι και οι Ίνκας το γνώριζαν και μάλιστα κατανάλωναν τους κονδύλους (πατάτες) από το άγριο φυτό για πάνω από 4.000 χρόνια, ενώ στη συνέχεια έμαθαν να τις καλλιεργούν.
Όταν οι Ισπανοί έφτασαν στις περιοχές αυτές στο τέλος του 15ου αιώνα, οι άνθρωποι εκεί είχαν εξελίξει την καλλιέργεια του φυτού και παρήγαγαν διάφορες ποικιλίες του. Οι Ισπανοί βέβαια είχαν φτάσει ως εκεί όχι για τα ζαρζαβατικά των βουνών αλλά γα τον χρυσό του Ελντοράντο. Αυτός ήταν και ο λόγος που η πατάτα άργησε να περάσει τον Ατλαντικό. Στην Ισπανία κατέφθασε γύρω στο 1560-1580, ενώ έκανε άλλα 100 χρόνια περίπου για να διαδοθεί στην Γηραιά Ήπειρο. Χρόνος αρκετός αν σκεφτούμε, σήμερα, την διατροφική της αξία και την γεύση της.
Βέβαια αυτή η καθυστέρηση δεν ήταν αδικαιολόγητη. Οι άνθρωποι είδαν με επιφυλακτικότητα το είδος που τους ήρθε από τον Νέο Κόσμο γιατί η Πατάτα της Αμερικής ανήκει στην ίδια οικογένεια με την μπελαντόνα και τον μανδραγόρα που στην Ευρώπη ήξεραν ως παραισθησιογόνα ή δηλητηριώδη. Και όντως τα φυτά της οικογένειας Solanaceae μπορούν και παράγουν αλκαλοειδή τα οποία είναι τοξικά. Παρόλα αυτά, αυτό που έμαθαν στη συνέχεια είναι ότι στην πατατιά αυτές οι ουσίες παράγονται κυρίως στους βλαστούς και τα φύλλα και όχι στους κονδύλους που καταναλώνουμε.
Στην αρχή καλλιεργήθηκε ως ζωοτροφή, γρήγορα όμως διαπίστωσαν ότι είναι κάτι παραπάνω απ αυτό κι έτσι εξαπλώθηκε. Η πατάτα δεν χρειάζονταν τόσο κόπο στην καλλιέργεια όσο τα σιτηρά και ούτε τόσο εύφορα εδάφη. Έτσι οι εκτάσεις πατάτας αυξάνονταν και ανταγωνίζονταν αυτές των σιτηρών. Γιατί οι μικροκαλλιεργητές και οι φτωχότερες τάξεις μπορούσαν να επιβιώσουν από αυτές. Όλα έδειχναν ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει κανένα πρόβλημα μέχρι το 1840-45 όπου με τα φορτία που διασχίζουν τον Ατλαντικό καταφτάνει στα ευρωπαϊκά εδάφη ο περονόσπορος καταστρέφοντας τότε, για πρώτη φορά, την παραγωγή.
‘Όμως και πάλι η καλλιέργεια συνεχίζεται:
Οι Ιρλανδοί θεωρούνται η πρώτοι οι οποίοι μετέφεραν την πατάτα από την Ευρώπη στην Β. Αμερική (!!)
στην Γαλλία γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής και ονομάζεται pomme de terre (μήλο της γης), από αυτούς παίρνουμε το όνομα γεώμηλο.
Οι Ρώσοι στην αρχή την αποκαλούν μήλο του διαβόλου αλλά γρήγορα αντιλαμβάνονται την αξία της, αφού ήταν μια φθηνή θρεπτική τροφή αλλά και η βάση για το αγαπημένο τους ποτό, της βότκα.
Στην Ελλάδα την πατάτα έφερε ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας Ιωάννης Καποδίστριας, σκεπτόμενος ότι η αρκετά εύκολη σε απαιτήσεις καλλιέργεια της, θα βοηθούσε τον λαό να χορτάσει και να συντηρηθεί (το είχε δει άλλωστε να συμβαίνει στις χώρες της Ευρώπης που ταξίδευε). Παρόλα αυτά όταν το πρώτο φορτίο έφτασε στο Ναύπλιο και μοιράστηκε στους κατοίκους αυτοί αρκετά δύσπιστοι το πέταξαν στα σκουπίδια. Ο Καποδίστριας εφάρμοσε την τεχνική που γνωρίζουμε όλοι (και είχε εφαρμοστεί και από άλλους), έβαλε φρουρούς να φυλούν τις αποθήκες με τις πατάτες μέρα νύχτα. Κι έτσι σε λίγες μέρες οι αποθήκες ήταν άδειες….
Στις μέρες μας αποτελεί αγαπημένη τροφή μικρών και μεγάλων.
Κείμενο -Επιμέλεια: Φώτω Κόνσολα (Μ.Sc. Περιβαλλοντολόγος, Δασοπόνος)
Πληροφορίες -Πηγές -Βιβλιογραφία:
Μανέτας Γιάννης. 2018. Περί φυτών αφηγήματα, μικρές ιστορίες για φυτά που άλλαξαν τον κόσμο. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. ISBN 978-960-524-424-8. σελ:4-13
[12/01/2021] https://nealesvou.gr/oikogeneia-solanaceae-meros-a/
[12/01/2021] https://www.sansimera.gr/articles/117
